Μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη για την δράση της νικοτίνης στην νόσο covid-19 δημοσιεύθηκε στο Ενθετο ‘Λόγοι Υγείας» της εφημερίδας «Πελοπόννησος» με την επιμελεια του συντάκτη της Απόστολου Αναστασόπουλου. Μιλούν σε αυτή ο Δρ. Κωνσταντίνος Φαρσαλινός και ο Αν. Καθ. Κωνσταντίνος Πουλάς από το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Αναλύουν την ερευνητική τους δουλειά στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Coronavirus Greece Research Group, που τακτικά φιλοξενούμε δημοσιεύσεις της στο www.symboulos.gr
Ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης, που ευγενικά μας παρεχώρησαν οι ερευνητές, έχει ως ακολούθως:
-Με βάση το πολύ μεγάλο δείγμα της πρώτης μελέτης που συμμετείχατε, ποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν περισσότερο από τον COVID-19;
Οι σημαντικότεροι ανεξάρτητοι παράγοντες που καθόριζαν την πιθανότητα αρνητικής έκβασης ήταν η ηλικία και ο αριθμός των συνοδών νοσημάτων. Συγκεκριμένα, η ηλικία άνω των 65 ετών περίπου 8πλασίαζε την πιθανότητα αρνητικής έκβασης σε ασθενείς με νόσο COVID-19, ενώ όσοι είχαν 3 ή περισσότερα συνοδά νοσήματα είχαν 3πλάσια πιθανότητα για αρνητική έκβαση.Φυσικά, ιστορικό μεμονωμένων νοσημάτων, κυρίως χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, διαβήτης και παχυσαρκία, όπως βέβαια και οι γνωστοί παράγοντες κινδύνου (στεφανιαία νόσος και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια) σχετίζονταν με αυξημένη πιθανότητα αρνητικής έκβασης.
-Από το πρώτο διάστημα που μπήκε ο COVID-19 στις ζωές μας, έχουμε διαβάσει πως η νικοτίνη ενδέχεται να «κρύβει» το φάρμακο. Θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορούν να μετατρέψουν μια εθιστική ουσία σε φάρμακο;
Καταρχάς να μας επιτρέψετε να διευκρινίσουμε ότι η νικοτίνης έχει γνωστές φαρμακολογικές ιδιότητες και μελετάται η θεραπευτική δράση της σε νοσήματα του νευρικού συστήματος όπως η νόσος Parkinson και η νόσος Alzheimer. Επίσης, είναι γνωστό ότι η νικοτίνη ανήκει στην κατηγορία των χολινεργικών αγωνιστών, δρα στους νικοτινικούς χολινεργικούς υποδοχείς, που βρίσκονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα, το μυοσκελετικό σύστημα και πολλά άλλα συστήματα και ιστούς, μεταξύ των οποίων και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Το όνομά τους μάλιστα προέρχεται ακριβώς από το γεγονός ότι η νικοτίνης δρα ως αγωνιστής (δηλαδή προάγει την λειτουργία τους).
Ως προς τη νόσο COVID-19, η κύρια απορία που απασχολεί την ιατρική και ερευνητική κοινότητα σε κλινικό επίπεδο είναι η εμφάνιση τόσο διαφορετικών συμπτωμάτων που συνοδεύουν τη λοίμωξη από έναν τυπικό αναπνευστικό ιό. Όλοι αναφέρονται στην υπερ-φλεγμονώδη αντίδραση και τον «καταρράκτη κυτταροκινών», στη διαταραχή του κυκλοφορικού με θρομβώσεις και δυσλειτουργία του ενδοθηλίου, στην ανοσμία, την αγευσία, νευρολογικά συμπτώματα και σημεία κλπ. Εκατοντάδες δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα περιοδικά περιγράφουν αυτά τα κλινικά ευρήματα, προτείνουν υποστηρικτικές θεραπείες, αλλά δεν είναι σε θέση να τα ερμηνεύσουν και να τα αντιμετωπίσουν με επαρκή αποτελεσματικότητα.
Ένα από τα πιο περίεργα που αναφέραμε εμείς, ήδη από τα μέσα Μαρτίου, και που σειρά δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά (τόσο δικών μας όσο και άλλων ερευνητικών ομάδων) ήρθε ουσιαστικά να επιβεβαιώσει, είναι η υπο-εκπροσώπηση των καπνιστών στον πληθυσμό των νοσηλευομένων ασθενών με COVID-19. Είναι πλέον σχεδόν βέβαια ότι οι καπνιστές νοσηλεύονται λιγότερο από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Πρόσφατα, μελέτη πληθυσμού 8 εκατομμυρίων ατόμων από το Ηνωμένο Βασίλειο, που περιελάμβανε 19,000 ασθενείς με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη νόσο COVID-19, βρήκε ότι οι καπνιστές είχαν 50-60% λιγότερη πιθανότητα να διαγνωσθούν με τη νόσο και 80-90% λιγότερη πιθανότητα να καταλήξουν στη ΜΕΘ. Από την άλλη,για τους λίγους καπνιστές που θα καταλήξουν στο νοσοκομείο η εξέλιξη της νόσου φαίνεται να είναι χειρότερη σε σχέση με τους μη καπνιστές.
Η ερευνητική μας ομάδα, από την αρχή της πανδημίας παρατήρησε αυτό το φαινόμενο και το ανέδειξε με σειρά δημοσιεύσεων. Ακόμη και στην τελευταία μας δημοσίευση,σε πληθυσμό περίπου 90.000 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων στο Μεξικό, κάναμε όμοιες διαπιστώσεις ως προς το κάπνισμα παρόλο που δεν ήταν το κεντρικό θέμα της μελέτης. Καθώς όλοι γνωρίζουμε ότι το κάπνισμα πέρα από τις τοξικές και καρκινογόνες ουσίες προσφέρει στον καπνιστή την φαρμακολογικά δραστική ουσία νικοτίνη, θεωρήσαμε ότι αυτή είναι η αιτία της πιθανής προστασίας που φαίνεται να λαμβάνουν οι καπνιστές και διατυπώσαμε τη επιστημονική υπόθεσηπερί της σύνδεσης της νόσου COVID-19 με το νικοτινικό χολινεργικό σύστημα. Το νικοτινικό χολινεργικό σύστημα είναι γνωστό ότι έχει ανοσο-ρυθμιστική δράση όταν λειτουργεί φυσιολογικά, ενώ η δυσλειτουργία του μπορεί να ερμηνεύσει πολλά από τα κλινικά ευρήματα του COVID-19 που ακόμα δεν έχουν εξηγηθεί.
Από την πρώτη στιγμή της έκρηξης της πανδημίας οι ερευνητές στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τη νόσο (και γνωρίζοντας ότι η ανακάλυψη ενός νέου εξειδικευμένου φαρμάκου θα απαιτούσε μερικά χρόνια μέχρι αυτό να τεθεί σε κλινική εφαρμογή) έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στα ήδη εγκεκριμένα (για άλλες ενδείξεις) φάρμακα τα οποία με μια διαδικασία που λέγεται επανατοποθέτηση, ήλπιζαν ότι θα δείξουν κάποιου είδους αποτελεσματικότητα έναντι της λοίμωξης από τον κορωνοϊό. Η νικοτίνη και οι χολινεργικοί αγωνιστές, κατά την άποψή μας, παρουσιάζουν ένα τέτοιο ενδιαφέρον αλλά, σύμφωνα με τη υπόθεσήμας, δεν πρόκειται για υποστηρικτική θεραπεία αλλά για ειδική αγωγή. Συγκεκριμένα, η νικοτίνη αλλά και άλλοι χολινεργικοί αγωνιστές θα μπορούσαν να αποτρέψουν την προσβολή του «αντιφλεγμονώδους χολινεργικού μονοπατιού» (που το εκφράζουν οι νικοτινικοί υποδοχείς ακετυλοχολίνης) από τον ιό και να μετατρέψουν τον επικίνδυνο ιό σε έναν απλό αναπνευστικό ιό. Μάλιστα φαίνεται ότι αυτή η επιστημονική υπόθεσημπορεί να έχει εφαρμογή και σε άλλα στελέχη της οικογένειας των κορωνοϊών. Η τελευταία μας δημοσίευση παρουσίασε με υπολογιστικά μοντέλα ότι τόσο ο ιός SARS-CoV-2, στον οποίο οφείλεται η σημερινή πανδημία, όσο και ο ιός SARS-CoV, που προκάλεσε μικρότερης έκτασης επιδημία σε ορισμένες χώρες το 2003, εμφανίζει παρόμοια χαρακτηριστικά αλληλεπίδρασης με τους νικοτινικούς υποδοχείς.
-Πολλές φορές δημιουργείτε σύγχυση στον κόσμο και θεωρεί πως το τσιγάρο μπορεί να τον προστατέψει από τον COVID-19, ισχύει κάτι τέτοιο;
Είναι ξεκάθαρο ότι το κάπνισμα αποτελεί εξαιρετικά επιβαρυντικό παράγοντα για την υγεία, σχετιζόμενο με πληθώρα ασθενειών. Ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως προστατευτικό μέσο για την COVID-19 ή για οποιαδήποτε άλλη νόσο. Από την άλλη, η επιστήμη οφείλει να αναλύει τα δεδομένα και να διερευνά πιθανούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς μακριά από ιδεοληψίες και προκαταλήψεις, που δυστυχώς υπάρχουν ακόμη και σε μέρος της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τη νικοτίνη. Είναι εντυπωσιακό πως τμήμα της επιστημονικής κοινότητας συνεχίζει και σήμερα να κάνει αυθαίρετες και αντίθετες με τα δεδομένα εικασίες ότι η νικοτίνη επιδεινώνει τη νόσο, ενώ ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αρνείται να αποδεχθεί (αν και τις γνωρίζει) την πληθώρα μελετών πλέον που δείχνουν να είναι συνεπείς ως προς τα ευρήματα. Η ερευνητική μας ομάδα, κινούμενη στο πλαίσιο της “evidencebased” έρευνας, αξιοποιεί τα κλινικά ευρήματα και βήμα-βήμα προσπαθεί να διερευνήσει την αλήθεια ως προς την επιστημονική υπόθεση που έχουμε διαμορφώσει, και μάλιστα χωρίς χρηματοδότηση ή άλλη βοήθεια από επίσημους φορείς. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα έχουμε ακόμη περισσότερα δεδομένα.Σε κάθε περίπτωση, η καλύτερη συμβουλή προς τους καπνιστές είναι, και εν μέσω της πανδημίας, να διακόψουν το κάπνισμα. Θα πρέπει όμως να σκεφτούμε η διακοπή του καπνίσματος να πραγματοποιείται με λήψη νικοτίνης μέσω φαρμακευτικών σκευασμάτων, που άλλωστε αποτελεί και την επίσημη ένδειξη αυτών των σκευασμάτων.
-Αυτή τη στιγμή γίνονται κλινικές μελέτες πάνω σε παλιά ή νέα σκευάσματα νικοτίνης και αν ναι, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πότε προβλέπεται να ολοκληρωθούν οι μελέτες που θα μας δείχνουν ότι τα σκευάσματα νικοτίνης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θεραπευτικό μέσο;
Έχουν σχεδιαστεί μελέτες με χρήση ήδη εγκεκριμένων σκευασμάτων νικοτίνης, κυρίως αυτοκόλλητων νικοτίνης. Χωρίς να γνωρίζουμε με ακρίβεια το χρονοδιάγραμμα των ερευνητικών ομάδων, θεωρούμε ρεαλιστικό να προκύψουν κάποια αποτελέσματα την άνοιξη του 2021.
-Μπορείτε να εκτιμήσετε αν η νικοτίνη, με τα μέχρις ώρας ευρήματα, λειτουργεί ως προστασία ή ως θεραπεία;
Μελέτες δείχνουν τόσο μικρότερη πιθανότητα προσβολής όσο και μικρότερη πιθανότητα σοβαρής νόσου που να οδηγεί σε εισαγωγή σε νοσοκομείο. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να τονίσουμε πως δεν υπάρχουν ακόμη τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες ώστε να προκύψουν οριστικά συμπεράσματαγια το πιθανό όφελος στη νόσο COVID-19. Οφείλουμε λοιπόν να διευκρινίσουμε ότι δεν πρέπει ο κόσμος να καταφεύγει στη χρήση νικοτίνης ως προστατευτικό ή θεραπευτικό μέσοπριν δούμε τα αποτελέσματα κλινικών μελετών.
