Βασίλης Αϊβαλής: η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται, δεν σταματάει κι εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε…

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις της εποχής μας.

Οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές σε όλο τον πλανήτη, καθώς επηρεάζουν τους ανθρώπους, τη φύση και την οικονομία.

Τα πρωτοφανή καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών δείχνουν σε πολλές περιπτώσεις να «εξουδετερώνουν» ακόμη και τις στρατηγικές διαχείρισης κινδύνων που έχουμε ως Πολιτεία.

Γι’ αυτό είναι κομβικής σημασίας να ενσωματώνεται η διάσταση της κλιματικής αλλαγής στον σχεδιασμό, τόσο των έργων όσο και των δράσεων πολιτικής προστασίας.

Μέχρι πρόσφατα, ο σχεδιασμός όλων των έργων γινόταν με βάση την παρατήρηση και τις μετρήσεις των φαινομένων και δεν λαμβάνονταν υπόψη το πόσο οι ανάγκες θα αυξηθούν λόγω αύξησης των περιόδων ξηρασίας ή της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των έργων να αποτυγχάνει στην αντιμετώπιση μιας κρίσης.

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας, οι άνθρωποι και οι κοινωνίες προσαρμόστηκαν και αντιμετώπισαν το κλίμα, τη μεταβλητότητά του και τα ακραία καιρικά φαινόμενα με διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας. Έτσι λοιπόν και οι ανθρώπινες κοινωνίες σήμερα καλούνται να κάνουν το ίδιο πράγμα.

Για να μετριάσουμε την κλιματική αλλαγή, πρέπει να μειώσουμε σημαντικά τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Για την εξειδίκευση του στόχου αυτού σε συγκεκριμένα μέτρα απαιτείται η κατανόηση ενός σύνθετου συστήματος συσχέτισης των εκπομπών που προέρχονται από διάφορες πηγές με τις επιπτώσεις τους σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Ένα βασικό ερώτημα που τίθεται είναι, πώς μπορεί ο αστικός σχεδιασμός να αντιμετωπίσει τις ανάγκες ενέργειας και κινητικότητας και να μειώσει τις επιπτώσεις των καταστροφών που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή;

Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες και ειδικότερα η δομή και η λειτουργία των πόλεων ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την μεταβολή του κλίματος και τις επιπτώσεις που επιφέρει.

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, όπως αυτός εκφράζεται μέσα από τα χωροταξικά, πολεοδομικά σχέδια και τα σχέδια αστικών αναπλάσεων, μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο τόσο στον μετριασμό των επιπτώσεων, όσο και στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή.

Άλλωστε, ο γενικός στόχος του πολεοδομικού σχεδιασμού τα τελευταία χρόνια είναι η επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης στις πόλεις, με αρχές οι οποίες ταυτίζονται με τις αρχές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Όμως ο χωρικός σχεδιασμός μιας περιοχής για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, όσο και των μηχανισμών προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεών της, είναι μια ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία.

Οι πόλεις χρησιμοποιώντας σωστά τον μηχανισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες κλιματικές συνθήκες και να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της.

1. την μορφή αστικής ανάπτυξης της πόλης,

2. τις Χρήσεις Γης,

3. τις Μεταφορές / Κυκλοφορία,

4. τον Ενεργειακό Σχεδιασμό.

Σχετικά με την Αστική Μορφή

Κατά την εξέλιξη της πολεοδομικής ιστορίας των πόλεων έχουν καταγραφεί αρκετές διαφορετικές μορφές αστικής ανάπτυξης.

Η κυρίαρχη όμως βιώσιμη μορφή αστικής ανάπτυξης που φαίνεται να επικρατεί για τα επόμενα χρόνια είναι η «συμπαγής πόλη».

Η συμπαγής πόλη εισήλθε ως μια απάντηση στο σχεδιασμό των πόλεων εξαιτίας της αυξανόμενης σημασίας της βιωσιμότητας.

• συνεκτικότερη αστική διάταξη,

• μικτές χρήσεις γης,

• αυξημένες κοινωνικοοικονομικές αλληλεπιδράσεις,

• πολλαπλά μέσα μεταφοράς,

• υψηλή προσβασιμότητα,

• ποιοτικούς ανοιχτούς χώρους

Η αστική μορφή της συμπαγούς πόλης σε σχέση με άλλες αστικές μορφές, συγκεντρώνει τα περισσότερα περιβαλλοντικά οφέλη για την επίτευξη της βιωσιμότητας.

• η εξοικονόμηση γης και χώρου,

• η εξοικονόμηση ενέργειας,

• η μειωμένη ζήτηση για μετακίνηση και

• η αποδοτικότητα των πόρων.

Πως μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτά τα σύγχρονα δεδομένα πια για τις πόλεις μας;

Σε επίπεδο αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού πρέπει να αρχίσουμε να αξιοποιήσουμε τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού.

Οι αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού ίσως είναι πιο δημοφιλείς στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ωστόσο προκύπτει ως άμεση ανάγκη η ενσωμάτωση των αρχών αυτών στον χωρικό σχεδιασμό των πόλεων μας.

• η αύξηση πράσινων υποδομών (πάρκα, στέγες, τοίχοι κ.α.),

• η δημιουργία δικτύων πρασίνου με κατάλληλη χωροθέτηση,

• η αύξηση υδάτινων επιφανειών,

• η χρήση κατάλληλων ψυχρών υλικών σε κτίρια,

• η αύξηση των υποδομών διαχείρισης όμβριων υδάτων,

• η προώθηση ολοκληρωμένων συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Να σημειωθεί ότι,

 στη διαμόρφωση του μικροκλίματος της γειτονιάς και της πόλης,

 στον μετριασμό και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και

 στην εξοικονόμηση ενέργειας, που σήμερα αποτελεί μείζον ζήτημα για όλους μας

καθοριστικό ρόλο παίζουν:

• η αστική μορφή της γειτονιάς και το μέγεθός της,

• η κάλυψη εδάφους των κτιρίων,

• η αναλογία των κτιριακών όγκων,

• ο προσανατολισμός και οι αποστάσεις των κτιρίων,

• ο προσανατολισμός του οδικού δικτύου,

• το πλάτος των δρόμων

Ο καθορισμός και η ρύθμιση των χρήσεων γης μιας πόλης ή μιας περιοχής είναι ένα από τα βασικότερα αντικείμενα του ενός βιώσιμου χωρικού σχεδιασμού.

Οι περισσότεροι μηχανικοί συμφωνούν πως η δημιουργία πολλών κέντρων μέσα στις πόλεις σε συνδυασμό με ένα σύστημα μεικτών χρήσεων γης αποτελούν το καλύτερο μοντέλο βιώσιμης, ομοιόμορφης και ισόρροπης αστικής ανάπτυξης.

Αν το ζητούμενο σε μια σύγχρονη, μοντέρνα πόλη είναι η μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου, ένας από τους καλύτερους τρόπους για να το επιτύχουμε είναι ακριβώς αυτή η «πολυκεντρικότητα» ή αλλιώς η πολλαπλή «απομακρυσμένη συγκέντρωση».

Οι μικτές χρήσεις γης, ως ένα πρότυπο σύστημα για ισόρροπη ανάπτυξη σε όλη την έκταση του Δήμου, είναι αυτό με το οποίο συνδυάζονται αρμονικά το εμπόριο, οι κατοικίες, τα γραφεία και οι υπηρεσίες, η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, οι συγκοινωνιακές υποδομές, οι χώροι πρασίνου κ.α., κάνοντας την πόλη οργανωμένη και λειτουργική.

Το κλειδί θα λέγαμε ότι είναι η σωστή μίξη των χρήσεων γης, ώστε να επιτυγχάνεται ορθή χωροθέτηση, αποφυγή συγκρούσεων και αρμονική λειτουργία μιας βιώσιμης πόλης.

Τμήματα πόλης που έχουν αυστηρά καθορισμένες χρήσεις γης και όχι μεικτές, δεν αποτελούν βιώσιμα μοντέλα. Τέτοια σημεία έχουμε εμφανώς αρκετά στον Δήμο μας, γεγονός που εκτός των άλλων επιβάλλει την αναθεώρηση του ΓΠΣ της Πάτρας (το οποίο έχει συνταχθεί από το 2011 και δεν έχει ακόμη αναθεωρηθεί) καθώς και την ένταξη σε αυτό του συνόλου του Καλλικρατικού Δήμου.

Συνδυάζοντας τα παραπάνω, η πολυκεντρική αστική ανάπτυξη με μικτές χρήσεις συνεισφέρει στην καλύτερη οργάνωση και λειτουργία της πόλης, καθώς και στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, μειώνοντας την κυκλοφορία, την ενεργειακή κατανάλωση και κατ’ επέκταση τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Κεντρικός στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων είναι να προωθήσουν μέσα από το χωρικό σχεδιασμό τα μέσα μαζικής μεταφοράς, το ποδήλατο και την πεζή μετακίνηση και να μειώσουν την χρήση των αυτοκινήτων.

Τα αυτοκίνητα είναι υπεύθυνα για ένα μεγάλο μέρος της ρύπανσης των πόλεων και τη δημιουργία προβλημάτων έλλειψης χώρου στα κέντρα τους.

Η χρήση σύγχρονων και εξυπηρετικών μέσων μαζικής μεταφοράς συμβάλει στην αποσυμφόρηση των πόλεων από αυτοκίνητα και μειώνει κατά μεγάλο ποσοστό τους ρύπους.

Επίσης, η χρήση του ποδηλάτου και της πεζής κίνησης είναι οι πλέον ενδεδειγμένοι τρόποι μετακίνησης στα κέντρα των πόλεων με πολλαπλά οφέλη και στο περιβάλλον και στην υγεία των ανθρώπων.

Η συνδεσιμότητα και η προσβασιμότητα διαφορετικών χρήσεων γης είναι δύο βασικοί παράγοντες, οι οποίοι συμβάλουν στον βιώσιμο σχεδιασμό των μεταφορών και την μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.

Η αυξημένη αστική πυκνότητα σχετίζεται με την μειωμένη ενεργειακή κατανάλωση.

Ο ενεργειακός σχεδιασμός στοχεύει στην αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, στην αυξημένη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης.

Είναι πολύ σημαντικό να ενσωματωθεί ο ενεργειακός σχεδιασμός στα σχέδια αστικής ανάπτυξης έτσι ώστε να διαμορφωθεί ο ενεργειακά ολοκληρωμένος χωρικός σχεδιασμός.

Εξαιτίας της αποκεντρωμένης κατανομής των ενεργειακών συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δεν μπορεί πλέον ο ενεργειακός σχεδιασμός να διαχωρίζεται από τον χωρικό σχεδιασμό, όπως γινόταν παλαιότερα.

Τα σύγχρονα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας ενσωματώνουν έξυπνα τις ενέργειες όλων των παραγωγών και καταναλωτών και διασφαλίζουν αποτελεσματικά βιώσιμη, οικονομική και ασφαλή παροχή ηλεκτρικού ρεύματος.

Τα οφέλη από την διαμόρφωση σχεδίων ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού είναι πολλαπλά, όπως είναι η μειωμένη κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας, η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, το μειωμένο κόστος λειτουργίας της πόλης, η μείωση των επιπτώσεων στην υγεία των ανθρώπων.

Συνεπώς, τα σχέδια ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και εγγυόνται την ενεργειακή ασφάλεια και αυτονομία.

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα του αιώνα που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, ως παγκόσμια κοινότητα, ως έθνη, ως τοπικές κοινωνίες, ως πολίτες, ως ο καθένας και η καθεμιά μας.

Στόχος όλων μας είναι και πρέπει να είναι ο περιορισμός της ανθρώπινης επίδρασης, του δικού μας αποτυπώματος στο περιβάλλον.

Από την μία είναι ο πολεοδομικός σχεδιασμός των πόλεών μας είναι ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Η συμπαγής αστική ανάπτυξη, ο βιοκλιματικός χωρικός σχεδιασμός, η πολυκεντρικότητα, οι μικτές χρήσεις γης, τα μέσα μαζικής μεταφοράς, το ποδήλατο, η πεζή μετακίνηση και ο ολοκληρωμένος ενεργειακός σχεδιασμός αποτελούν τις βασικότερες πολιτικές του πολεοδομικού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Από την άλλη είμαστε όλοι εμείς οι πολίτες.

Οι κάτοικοι μιας περιοχής, οι Δημότες της πόλης μας αν δεν κατανοήσουμε την ευθύνη, δεν αποδεχτούμε τους όρους, δεν συμβάλλουμε με την δική μας επιλογή του τρόπου που μετακινούμαστε, που χτίζουμε τα σπίτια μας, που επιλέγουμε τον χώρο εγκατάστασης της δραστηριότητάς μας, δεν θα καταφέρουμε να κάνουμε την πόλη μας, τις πόλεις μας, βιώσιμες και δεν θα χτίσουμε την ασπίδα προστασίας απέναντι στην επόμενη θεομηνία που νομοτελειακά θα επέλθει.

Γιατί;

Γιατί η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται, δεν σταματάει κι εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε, να εξελιχθούμε και αντί για τον κίνδυνο να δούμε την ευκαιρία να κάνουμε τη ζωή μας πιο συμβατή με τον πλανήτη, να ζήσουμε ως άνθρωποι σε αρμονία με τη φύση.»