* Γράφει ο Γιάννης Βαρούχας, Δάσκαλος – Συγγραφέας
Το βιβλίο του Φώτη Δημητρόπουλου ’’ΟΙΝΟΣ ΚΑΤΟΠΤΡΟΝ ΝΟΥ – οίνος και συμπόσια στην Ελληνική Αρχαιότητα’’ που επανεκδόθηκε πρόσφατα δεν είναι ένα ευχάριστο ιστορικό ανάγνωσμα μόνο. Έχει πολλές αναγνώσεις και φιλοσοφικό ενδιαφέρον…
Όπως παρουσιάζει ο συγγραφέας το αρχαιοελληνικό συμπόσιο, κινείται σε δύο άξονες: την επικοινωνία και τη σύμβαση. Αναδεικνύεται η επικοινωνιακή αξία της συνύπαρξης των συνδαιτυμόνων καθώς και η ανάγκη οριοθέτησής της μέσω συμβάσεων. Όταν βέβαια επιτυγχάνεται αυτή η σύζευξη, το συμπόσιο αποκτά αισθητική αξία και ομοιάζει με έργο τέχνης. Πλήθος εικόνων και παραθεμάτων από Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς διαφωτίζουν τόσο το τελετουργικό μέρος των συμποσίων όσο και το έντονο συμβολικό τους περιεχόμενο που ασφαλώς έχει και ηθικές προεκτάσεις. Το τελετουργικό σε γενικές γραμμές απαντάται σε όλα τα μέρη του τότε ελλαδικού χώρου, με την ίδια περίπου δομή: (ΠΡΟΠΩΜΑ- ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΜΠΟΣΙΑΡΧΟΥ- ΔΕΙΠΝΟΝ- ΠΟΤΟΣ). Σε αυτό το σημείο επισημαίνεται πως το κάθε στάδιο πέρα από την πρακτική αξία επιτελεί και πλούσια συμβολική λειτουργία. Ο πότος θεσπίζει τον πραγματικό αλλά και συμβολικό χώρο που οργανώνεται η όλη διαδικασία καθώς και την ηθική σφαίρα που εμπνέει κανόνες και επιβάλλει τιμωρίες μέσω του ΣΥΜΠΟΣΙΑΡΧΟΥ…
Σε κάθε ενότητα χαράσσεται το εσωτερικό της ιεροτελεστίας, η επίκληση του θείου και η ανάγκη συμμετοχής των πέντε αισθήσεων για να ολοκληρωθεί η αισθητική απόλαυση. Στην ενότητα «ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ» ιδιαίτερα, τονίζεται η ανάγκη του συνδαιτυμόνα για εγκράτεια στην πόση και συνδέεται μ’ ένα πλήθος αποσπασμάτων από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, όπου περιγράφεται με γλαφυρό και ενίοτε ειρωνικό τρόπο η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο μεθυσμένος. Ειδικά σ’ αυτή τη ρευστή και μεθυστική ατμόσφαιρα που διαμορφώνεται εξαιτίας της δύναμης που έχει ο οίνος να διαστέλλει το σύμπαν του εσωτερικού μας ψυχισμού, το μέτρο στην πόση επιβάλλεται για να αποτραπεί αφενός η Ύβρις, η οποία επιτάσσει τη θεϊκή τιμωρία στους παραβάτες, και αφετέρου η Άτη, δηλαδή η φρενοβλάβεια, η «σύγχυσις των φρενών», την οποία πάλι απέστελναν οι θεοί σε περιπτώσεις όμως, που οι ίδιοι οι άνθρωποι προκαλούσαν στον εαυτό τους, ξεπερνώντας τα όρια της εγκράτειας και του αυτοελέγχου…
Διαβάζοντας παρατηρεί κανείς ότι ο ΟΙΝΟΣ είναι ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ. Στο σημείο αυτό κυριαρχεί η συμμετρική αντιπαραβολή των δύο θεών Διόνυσος – Απόλλωνας. Ως στόχο έχει να προσδιορίσει το σημείο ισορροπίας της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν από τη μία πλευρά έλκεται από το πάθος και από την άλλη, από τη λογική. Έτσι λοιπόν, τα δύο στοιχεία που συγκροτούν την τροπικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, πάθος και νους , συμπλέουν στην πορεία του ανθρώπου στη μετατροπή του από φυσικό ον σε πολιτικό. Ο οίνος λοιπόν αποτελεί το πνευματικό ισοζύγιο της σκέψης, εφόσον μέσω αυτού, αραιώνονται αυτές οι δύο «ουσίες» ισόποσα στην πράξη και στη σκέψη των ανθρώπων…
Σ΄ένα βιβλίο το οποίο φέρει τον τίτλο «ΟΙΝΟΣ ΚΑΤΟΠΤΡΟΝ ΝΟΥ», δεν θα μπορούσε να μην εμφιλοχωρεί στις θεματικές του προσεγγίσεις και η γενεσιουργός αιτία του οίνου, ο γενέθλιος τόπος των συμποσίων, που δεν είναι άλλος από τον αμπελώνα, το αμπέλι. Σε μια από τις τελευταίες ενότητες που φέρει τον τίτλο «ΑΜΠΕΛΟΣ ΟΙΝΟΝ ΣΤΑΖΟΥΣΑ», ο Φ.Δημητρόπουλος εξυμνεί τον τόπο, τα ιερά χώματα που φυτρώνει, ωριμάζει και καρποφορεί αυτό το θείο δώρο. Μας γράφει χαρακτηριστικά: «Η καλλιέργεια τις ήμερης αμπέλου (vinis vinifera) εντοπίζεται στον ευρύτερο Αιγαιακό χώρο και από την Πρωτοελλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Φαίνεται ότι είχε αρχίσει η παραγωγή οίνου, αφού βρέθηκαν κινητοί ληνοί και σχετικά αγγεία…’’
Με την ίδια ιστοριογραφική και φιλολογική επιμέλεια, μας παρουσιάζει έναν άλλο χώρο, μια άλλη διάσταση του: τον συμβολικό χώρο, του οποίου οι «τόποι» είναι σμιλεμένοι από πολύχρωμες εικόνες σε ανάγλυφες δηλωτικές παραστάσεις. Στον τόπο αυτόν, το χώμα μυρίζει ατσάλι και αντί για τον βλαστό της αμπέλου, φυτρώνει ο μίσχος της άνοιξης σε οπτικές πανδαισίες. Πρόκειται για την ασπίδα του Αχιλλέα, που φιλοτέχνησε ο ύψιστος καλλιτέχνης και τεχνίτης της αρχαιότητας, ο θεός Ήφαιστος και πάνω της περιγράφεται η ωραιότερη ίσως σκηνή καλλιέργειας αμπέλου και τρύγου στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία από τον Όμηρο.
«Αμπέλι μέγα έβαλαν αλλού καρπόν γεμάτο…
τα κληματ’ ήσαν σ’ αργυρά σταλίκια στυλωμένα…
Και αγόρια, κόρες λιγερές, αμέριμνα στην γνώμην
έφερναν το γλυκόν καρπόν μέσα εις τα καλάθια…»
Ο συγγραφέας αναφέρει επίσης και παρόμοια σκηνή τρύγου από την «Ασπίδα του Ηρακλή» (έργου του Ησιόδου) φιλοτεχνημένη και αυτή από τον Ήφαιστο. Είναι σκηνές τρύγου γνώριμες μέχρι τις μέρες μας και ασφαλώς βιωματικές για τους κατοίκους της οινοφόρας υπαίθρου μας όπου τηρείται η παραδοσιακή παραγωγή του οίνου:
’’ Τα κρασοστάφυλα άλλοι τρυγούσαν κρατώντας τα δρεπάνια
κι άλλοι τις κόφες έφερναν από τους τρυγητές γεμάτες…
κι άλλοι χοροπηδώντας στους ήχους του αυλητή…
τα πάταγαν κι άλλοι το μούστο αντλούσαν…’’
Τέλος, για την ιστορία της αμπέλου γράφει ότι εκτεταμένες αναφορές συναντάμε στην Ελληνιστική και Ελληνορωμαϊκή περίοδο. Βρέθηκαν εργαστήρια που κατασκεύαζαν πιθάρια, μόνιμες εγκαταστάσεις παραγωγής οίνου με αγροικίες, δεξαμενές και οικήματα για τους εργαζόμενους. Στην περιοχή ιδιαίτερα της Αχαΐας και της Ηλείας έχουν εντοπιστεί τέτοια συγκροτήματα κατά μήκος των κεντρικών οδικών αξόνων που κατέληγαν στο λιμάνι της Πάτρας.
Όλοι αυτοί οι τόποι, με τον τρόπο που περιγράφονται από τον συγγραφέα, δημιουργούν κυψέλες νοήματος στην ανάγνωση και στην ιστορική της επικαιροποίηση, όπου η γη, η τέχνη και ο άνθρωπος σημαίνονται από μια ιερότητα, από μια σχέση σεβασμού και ισοτιμίας, που απέχει πολύ από τη σημερινή βαρβαρότητα και αδιάπτωτη κατασπατάληση των φυσικών πόρων για ανίερους και χρησιμοθηρικούς σκοπούς.
Αυτή όμως η μυσταγωγία, αυτό το μυστήριο που ανυψώνει τον άνθρωπο στις παρυφές των οριζόντων του, μόλις αγγίξει το χώμα, μόλις τινάξει από πάνω του την γκρίζα απόχρωση της αστικοποιημένης του φορεσιάς, και φυτέψει ένα κλαδάκι, έναν σπόρο στη μητρική του διάσταση, είναι πάντα ριζωμένη μεταξύ νου και σώματος, μεταξύ βούλησης και πράξης, και περιμένει τη στιγμή, περιμένει το ξύπνημα της μέθης της. Κι οι καρποί πολλαπλασιάζονται σ’ όλα τα κλαδιά και παρακλάδια τις δικής του αμπέλου, κι οι ρώγες του ωριμάζουν και στάζουν σ’ ένα ποτήρι κρασί που πάντα στέκει αδειανό για να γεμίζει κάθε φορά ξανά απ’ την αρχή. Γιατί στην γεύση του κρασιού είναι κλεισμένα σα νεράιδες όλα τα χρώματα του νου, όλες οι λάμψεις της ψυχής και κυρίως όλος ο ανθρώπινος μόχθος που φουσκώνει τις αρτηρίες της ζωής…
(ΣΣ. Το κείμενο περιλαμβάνει αποσπάσματα επιλογής του συγγραφέα, από το βιβλίο του ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΣΜΟΙ ΟΙΝΩΔΟΥΣ ΚΑΤΟΠΤΡΟΥ – Ιχνηλατώντας το βιβλίο του Φ.Δημητρόπουλου ΟΙΝΟΣ ΚΑΤΟΠΤΡΟΝ ΝΟΥ)
Ο Γιάννης Βαρούχας
