«ΕΞΕΝΑΝΤΙΑΣ» είναι ο γενικός τίτλος περιοδικών εκδηλώσεων που αποτελούν την υλοποίηση όσων παρουσιάστηκαν και είχαν θετική αποδοχή από ένα ευρύ σώμα συμμετεχόντων σε σχετική συνεδρία του 26ου Forum Ανάπτυξης με θέμα: Τέχνες και Κοινωνία- Πρόταση για δημιουργικές συναντήσεις ανθρώπων των Τεχνών με ανθρώπους της Επιστήμης και της Εργασίας.
Η πρώτη συνάντηση αυτού του κύκλου εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 22 Ιανουαρίου σε έναν χώρο (Πολυχώρος Πολιτισμού Μηχανουργείο) που εξ αρχής προδιέθεται τους συμμετέχοντες για μια τέτοια συζήτηση. Το θέμα:»Ζωγραφίζοντας με τους αριθμούς τη ζωή και τον κόσμο».
Βασικές «εξεναντίας» ομιλήτριες
Χρυσάνθη Βανταράκη, Εικαστικός – Πτυχιούχος του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών τεχνών του ΑΠΘ,Καθηγήτρια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Πρόεδρος της Ένωσης Εικαστικών Πάτρας, Πρόεδρος της Πολιτιστικής Δράσης Βραχναιίκων
Αθηνά Παπαργύρη, Μαθηματικός – Πτυχιούχος του τμήματος Μαθηματικών της Σχολής θετικών επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών και υποψήφια Διδάκτωρ του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών, Καθηγήτρια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Οι δύο κεντρικές ομιλήτριες Χρυσάνθη Βανταράκη και Αθηνά Παπαργύρη, ξεκίνησαν τον διαξιφισμό τους με μια πρόσφατη και σημαντική είδηση που έκανε το γύρο του διαδικτύου και γέμισε περηφάνια και ελπίδα. Πρόκειται για το χρυσό μετάλλιο με το οποίο επέστρεψαν στην Ελλάδα τα μέλη της φοιτητικής ερευνητικής ομάδας “Patras Medicine IGEM 2023” από τον παγκόσμιο Διαγωνισμό Συνθετικής Βιολογίας IGEM που διεξήχθη στο Παρίσι. Ο λόγος για 10 προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές από τα τμήματα Φαρμακευτικής, Βιολογίας , Χημείας και Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πατρών που ξεχώρισαν για μια νέα θεραπευτική προσέγγιση για τον παγκρεατικό καρκίνο. Οι ομιλήτριες τόνισαν πως οι φοιτητές αυτοί που προφανώς αξίζουν θερμά συγχαρητήρια, πέρα από τη συμβολή τους στην έρευνα, παρέδωσαν κι ένα ισχυρό μάθημα συνεργασίας. Καθώς κινήθηκαν ενάντια στη γενική αποδοχή της εποχής της εξειδίκευσης στην οποία ζούμε, η οποία κυριαρχεί συχνά εντός του χώρου της επιστήμης, αλλά την συναντάμε συχνότατα και σε άλλους χώρους, ακόμα και στις τέχνες, όπως η ζωγραφική, η μουσική κ.α.
Φαίνεται πως οι ομιλήτριες συμφώνησαν από την αρχή ακόμα της συζήτησης, πως η εξειδίκευση σαν γεγονός και σαν πρακτική κρίνεται οπωσδήποτε θετικά, αρκεί να παραμένει ζωντανό στη ανθρώπινη συνείδηση το αίσθημα πως όλες οι εκφάνσεις της και τα αποτελέσματά της στα διάφορα πεδία αποτελούν παρακλάδια ενός γενικότερου κορμού που χρειάζεται το ένα το άλλο για τη συμπλήρωση και ερμηνεία μιας γενικότερης εικόνας. Να μην εγκλωβίζεται δηλαδή ο κάθε τομέας στα στενά όρια του ιδιαίτερου πεδίου του και χάνει την επαφή και τη σύνδεση με τη γενική ιδέα. Στόχος είναι και πρέπει να είναι η ανάδυση και η ανάδειξη κατά το δυνατόν ενός συνολικού κοσμοειδώλου, τέτοιου που να απαντά στα διαχρονικά ερωτήματα της ύπαρξης. Κάτι που ήταν σύνηθες στην αρχαιότητα, αφού δεν υπήρχε διαχωρισμός των επιστημών σε θετικές, θεωρητικές, καλές τέχνες κτλ όπως γίνεται σήμερα, αλλά σε άμεση επαφή με τη φύση και αφουγκραζόμενοι αυτή, ερμήνευαν και δημιουργούσαν.
Στην παρατήρηση βρήκαν και το πρώτο κοινό σημείο τους στη διαδικασία της διδασκαλίας τους, που δεν είναι άλλο από το ίδιο το σημείο. Περιέγραψαν πως με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ορίζοντας δηλαδή σημεία στο επίπεδο εισάγουν τους μαθητές τους τόσο στα μαθηματικά όσο και στη ζωγραφική.
Η παρατήρηση και η ανάγκη ανακάλυψης της τελειότητας που διακρίνει τη φύση, ώθησε τους μαθηματικούς Πυθαγόρα και Ευκλείδη στην αναζήτηση της τέλειας αναλογίας. Μια αναλογία που είναι άκρως απαραίτητα στη ζωγραφική, προκειμένου να ορίσουν κλίμακα, να χωρίσουν το τελάρο τους κατάλληλα σε επιμέρους μέρη ώστε να οδηγηθούν στη σύνθεση. Ο Πυθαγόρας είναι θεωρητικά ο πρώτος που ανακάλυψε το ¨χρυσό¨ αριθμό φ.
Οι δύο μαθηματικοί, κατάφεραν με αυτή τους την ανακάλυψη να επηρεάσουν ολόκληρο τον κόσμο της τέχνης, δίνοντας στους καλλιτέχνες όλων των ειδών την ευκαιρία να τελειοποιήσουν τις αναλογίες των έργων τους. Αυτό διότι ο αριθμός Φ, γνωστός και ως Χρυσή Τομή, είναι αυτός που συνδέει με εξαιρετική ακρίβεια την αρμονία των μαθηματικών με αυτή της φύσης, αλλά και της τέχνης.
Για να καταλάβουμε τη χρησιμότητα αυτού του αριθμού δεν χρειάζεται τίποτα άλλο από το ίδιο μας το σώμα. Αν παρατηρήσουμε τα δάχτυλά του χεριού μας, θα δούμε ότι χωρίζονται σε τρία τμήματα. Το κάθε ένα είναι κατά 1,618 φορές πιο «κοντό» από το προηγούμενο. Αν επίσης συγκρίνουμε το μήκος του μπράτσου με αυτό του πήχη, θα καταλήξουμε στον ίδιο ακριβώς αριθμό. Στην περίπτωση δε που μεταφερθούμε στο κεφάλι του ανθρώπινου σώματος, τότε σχεδόν όλα τα μέλη του κρύβουν μέσα τους το περίεργο 1,618. Αυτός ο αριθμός, δεν είναι άλλος από τη Χρυσή Τομή.
Για την ακρίβεια, ο αριθμός Φ είναι ένας άρρητος αριθμός, δηλαδή ένας αριθμός που δεν μπορεί να προκύψει από το γινόμενο δύο άλλων, ο οποίος έχει άπειρα δεκαδικά στοιχεία. Με λίγα λόγια, ο αριθμός δεν είναι υπολογίσιμος, είναι όμως προσεγγίσιμος.
Έτσι, αν κάποιος γλύπτης ήθελε να δημιουργήσει ένα μαρμάρινο ανθρώπινο με τέλειες αναλογίες δεν είχε παρά να συμβουλευτεί τις ιδιότητες της Χρυσής Τομής.
Το γράμμα «Φ» είναι αυτό που συμβολίζει τη Χρυσή Τομή, επειδή υπάρχει ο μύθος ότι ο Φειδίας ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την αρμονία του πάνω στο Παρθενώνα. Η αλήθεια είναι πως αν δει κάποιος το αρχαίο μνημείο, θα παρατηρήσει πάνω του αρκετές «χρυσές» αναλογίες.
Από τη στιγμή που η Χρυσή Τομή έγινε γνωστή και μετά, οι περισσότεροι καλλιτέχνες άρχισαν να τη χρησιμοποιούν για να δίνουν την αίσθηση του «τέλειου» στα έργα τους. Εφαρμογές του «μαγικού» αριθμού μπορούν να βρεθούν στην αρχιτεκτονική, την γλυπτική, τη ζωγραφική αλλά ακόμα και τη μουσική.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης της να είναι τα ανθρώπινα σώματα που ζωγράφιζε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, εφαρμοσμένα πάνω σε τέλεια πεντάγωνα. Αντίστοιχα, ο Μότσαρτ διαίρεσε μεγάλο αριθμό από τις σονάτες του σε δύο μέρη, με χρονική αναλογία ίση με τον αριθμό Φ. Οι εφαρμογές της ανακάλυψης των δύο μαθηματικών στη τέχνη είναι εξαιρετικά πολλές και μπορούν να βρεθούν σε κάποια από τα γνωστότερα κτίρια, τους πιο φημισμένους πίνακες ή τα πιο εντυπωσιακά αγάλματα.
Στη συνέχεια επισήμαναν προβάλλοντας γνωστούς πίνακες πως τα μαθηματικά αποτέλεσαν επίσης πηγή έμπνευσης αρκετών ζωγράφων, όπως ο Καντίνσκι και ο Μοντριάν.
Ο Βασίλι Καντίνσκι θεωρείται δημιουργός μιας τέχνης που ονομάστηκε αφηρημένη, καθώς βασίζεται στην αφαίρεση και απεικονίζει το αντικείμενο μόνο με γραμμές, σχήματα και χρώματα. Ο Καντίνσκι χρησιμοποίησε τη γεωμετρία του κύκλου και σχεδίασε κύκλους διαφορετικών μεγεθών, μικρούς και μεγάλους κύκλους σε διαφορετική σχέση μεταξύ τους. Πολύ συχνά οι συνθέσεις του χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς λόγους τόσο στα νηπιαγωγεία, όσο και στις μεγαλύτερες βαθμίδες εκπαίδευσης αφού είναι αγαπητός στα παιδιά και μέσα από αυτές γνωρίζουν την ακτίνα, τη διάμετρο, το τόξο, τη χορδή, την εφαπτομένη.
Τετράγωνα με κύκλους (1913)
Ένα από τα δέκα δημοφιλέστερα έργα του στη πορεία της ζωής του είναι το χειμερινό τοπίο που ζωγράφισε το 1909!
Το έργο του όμως έγινε όλο και πιο αφαιρετικό και αφηρημένο, χρησιμοποιώντας όμως τα μαθηματικά και τα γεωμετρικά σχήματα.
Κύκλοι με κύκλο (1923)
Ρηχό – Βαθύ (1930)
Κύκλοι (1926)
Μέσα από μια απολαυστική ανταλλαγή πληροφοριών, συνέχισαν με την παραδοχή πως παρότι όπως φαινόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή, τα μαθηματικά είναι αυτά που «βοηθούν» τη ζωγραφική είτε μέσω της τεχνικής είτε με την έμπνευση, συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Η τυρβώδης ροή είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρόλο που είναι δύσκολο να κατανοηθεί μαθηματικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τέχνη για να την παραστήσουμε.
Παρουσίασαν στο κοινό τον πίνακα Έναστρη Νύχτα που φιλοτεχνήθηκε από τον Vincent Van Gogh τον Ιούνιο του 1889 και απεικονίζει τη θέα από το δυτικό παράθυρο του δωματίου του στο άσυλο Σεν Πωλ ντε Μοζόλ, στο Σεν Ρεμί ντε Προβάνς, μόλις πριν την ανατολή του ηλίου, με την προσθήκη ενός εξιδανικευμένου χωριού.
Υπογράμμισαν πως ανάμεσα στα δυσκολότερα μοτίβα που προσπαθήσαμε να καταλάβουμε είναι η έννοια της τυρβώδους ροής στη ρευστοδυναμική. Δυσκολία που τονίζει εύστοχα ο Γερμανός φυσικός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ μέσα από τη δήλωσή του «Όταν συναντήσω τον Θεό, θα του κάνω δύο ερωτήσεις: Γιατί σχετικότητα και γιατί στροβιλισμός;
Πραγματικά πιστεύω πως θα έχει απάντηση για το πρώτο».
Στην «Έναστρη Νύχτα» οι κυκλικές πινελιές δημιουργούν έναν νυχτερινό ουρανό, γεμάτο στροβιλιζόμενα σύννεφα και δίνες αστεριών. Ο Βαν Γκογκ και άλλοι ιμπρεσιονιστές απεικονίζουν το φως με διαφορετικό τρόπο από τους προκατόχους τους. Φαίνονται να συλλαμβάνουν την κίνησή του, για παράδειγμα, στα ηλιόλουστα νερά, ή εδώ, στο φως των αστεριών που λαμπυρίζει και λιώνει μέσα από γαλακτώδη κύματα μπλε ουρανού.
Το αποτέλεσμα προκαλείται από τη φωτεινότητα, την ένταση του φωτός στα χρώματα επάνω στον καμβά. Το πιο πρωτόγονο μέρος του οπτικού μας φλοιού, που βλέπει την φωτεινή αντίθεση και την κίνηση, αλλά όχι το χρώμα, συνδυάζει δύο διαφορετικά χρωματισμένες περιοχές εάν έχουν την ίδια φωτεινότητα.
Αλλά το πρωτεύον τμήμα του εγκεφάλου μας θα δει τις αντιθέσεις των χρωμάτων χωρίς ανάμειξη. Με αυτές τις δύο ερμηνείες να συμβαίνουν ταυτόχρονα, το φως σε πολλά ιμπρεσιονιστικά έργα φαίνεται να πάλλεται, να τρεμουλιάζει και ν’ ακτινοβολεί παράξενα.
Αυτό και άλλα έργα ιμπρεσιονιστών χρησιμοποιούν γρήγορες κι εξέχουσες πινελιές για να συλλάβουν κάτι εντυπωσιακά πραγματικό για τον τρόπο που κινείται το φως. Χρειάστηκε να περάσουν εξήντα χρόνια από τις πινελιές του Βαν Γκογκ για να μπορέσει ο Ρώσος μαθηματικός Αντρέι Κολμογκόροφ να ενισχύσει τη μαθηματική κατανόηση της τυρβώδους ροής, αν και η πλήρης περιγραφή της παραμένει ένα από τα άλυτα προβλήματα της φυσικής.
Ο Βαν Γκογκ λοιπόν, μπόρεσε με κάποιο τρόπο ν’ αντιληφθεί και να παραστήσει μια από τις δυσκολότερες έννοιες που η φύση παρουσίασε στην ανθρωπότητα, και να ενώσει τη μοναδική νοερή ματιά του με τα βαθύτερα μυστήρια της κίνησης, των ρευστών και του φωτός, παρότι βίωνε μια περίοδο έντονης ταλαιπωρίας, καθώς η ψυχική του υγεία είχε διαταραχθεί. Φαίνεται πως η παράνοια κάποτε είναι μια άλλη αντίληψη του κόσμου και η ζωγραφική ίσως μια άλλη γλώσσα. Kι αν τα μαθηματικά είναι η γλώσσα της λογικής και της συνέπειας, η τέχνη και εν προκειμένω η ζωγραφική είναι η γλώσσα της αποκάλυψης, της διαίσθησης, του ονείρου. Αλλά με ένα θαυμαστό τρόπο, εύκολα το ένα πεδίο ταξιδεύει κι επισκέπτεται τον χώρο του άλλου με όχημα και γέφυρα μια αστείρευτη και ενεργό φαντασία.
Οι ομιλήτριες συμφώνησαν πως όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν μόνο μερικά παραδείγματα της σύνδεσης των μαθηματικών με τη ζωγραφική, που άλλοτε ενέπνευσαν, άλλοτε λειτούργησαν ως εργαλεία, άλλοτε βρήκαν την ερμηνεία τους.
Σε εκείνο το σημείο η κα Παπαργύρη, ορμώμενη από μια συζήτηση που είχε όπως είπε πρόσφατα με ένα φίλο, ο οποίος μιλούσε για την ανάγκη που έχει ο καλλιτέχνης μέσα από τη χρήση μαθηματικών συμβόλων, παραστάσεων ή σχέσεων να τακτοποιήσει το χάος της ύπαρξής του, εκπροσωπώντας συχνά και ολόκληρη την εποχή του, δεν μπόρεσε να μην αναρωτηθεί. Ποιο να είναι άραγε το ζητούμενο του καλλιτέχνη; Να χρησιμοποιήσει τα μαθηματικά για να εμφανιστεί συμμετρικός και άρτιος ο πίνακας ή τελικά λανθάνει μέσα του η βαθύτερη επιθυμία του να ορίσει , με κάποιο τρόπο να αποτυπώσει, να δημιουργήσει, να αποκαλύψει έννοιες αόριστες, καλά κρυμμένες στην ψυχή του, δίνοντας τους ζωή υπόσταση και ζωντάνια και φέρνοντάς τες στο φως. Σε κάθε περίπτωση ξέρουμε πως από το χάος γεννιέται ο κόσμος και τα μαθηματικά είναι και παραμένουν, σύμφωνα με τον Γαλιλαίο, μια συναρπαστική γλώσσα ερμηνείας του, ένας μυστικός υπέροχος κώδικας, που μας καλεί διαρκώς να τον αποκρυπτογραφήσουμε, είπε η κα Παπαργύρη και έδωσε την ευκαιρία στον κόσμο που τίμησε την εκδήλωση με την παρουσία του να εμπλακεί σε αυτή τη συζήτηση χωρίς περιορισμούς και στενά πλαίσια, παρά μόνο με την ανάγκη της έκφρασης και της αναζήτησης.
Γενικότερος σχολιασμός και φωτογραφικό υλικό απο την εκδήλωση στο
Απόηχος της «εξεναντίας» συνάντησης «Ζωγραφίζοντας με τους αριθμούς τη ζωή και τον κόσμο»»
