Φωτιές στην Αττική: Επικοινωνία και εξουσία

Του Παναγιώτη Γιαλένιου , εκδότη του «Συμβούλου Επιχειρήσεων» και του symboulos.gr

Οι καταστροφικές πυρκαγιές στην Αττική έχουν αφήσει πίσω τους εικόνες ανείπωτης τραγωδίας, με τον απολογισμό να γίνεται όλο και πιο βαρύς. Μια γυναίκα βρέθηκε απανθρακωμένη στο Πάτημα Βριλησσίων, ενώ εκατοντάδες σπίτια και επιχειρήσεις έχουν γίνει παρανάλωμα του πυρός. Οι φλόγες έχουν καταβροχθίσει πάνω από 100.000 στρέμματα γης, αφήνοντας πίσω τους μόνο στάχτη και θλίψη.

Ωστόσο, παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, παρατηρείται ένα φαινόμενο επικοινωνιακής διαχείρισης που αναδεικνύει την υποκρισία της εξουσίας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί, αντί να αναλάβουν άμεσα δράση και να παρέχουν ουσιαστική βοήθεια, φαίνεται να εφαρμόζουν μια στρατηγική αποφυγής. Οι δηλώσεις του αρμόδιου υπουργού, που τονίζουν τις προσπάθειες της Πολιτικής Προστασίας, δεν καταφέρνουν να καλύψουν το χάος που επικρατεί σε επίπεδο συντονισμού και διαχείρισης της κρίσης.

Την ίδια ώρα, τα ΜΜΕ, αν και μεταδίδουν τις καταστροφές, εστιάζουν περισσότερο στην ηρωική προσπάθεια των πυροσβεστών και των δημοσίων υπηρεσιών. Αυτή η προσέγγιση, αν και αναγνωρίζει τις υπεράνθρωπες προσπάθειες αυτών των ανθρώπων, αποσκοπεί να αποπροσανατολίσει το κοινό από τις ευθύνες της κυβέρνησης και να καλλιεργήσει μια εικόνα επάρκειας και αλληλεγγύης. Η απουσία όμως οποιασδήποτε κριτικής προς τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς, που φαίνεται να εμφανίζονται μόνο όταν η φωτιά θα έχει σβήσει, δείχνει τον εναγκαλισμό των ΜΜΕ με την εξουσία.

Το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο. Ο Νόαμ Τσόμσκι και ο Ουμπέρτο Έκο έχουν αναδείξει σε πολλά έργα τους τη στενή σχέση εξουσίας και επικοινωνίας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Σύμφωνα με τον Τσόμσκι, τα ΜΜΕ συχνά λειτουργούν ως εργαλεία της εξουσίας, προβάλλοντας τη δική της ατζέντα και διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα συμφέροντα. Από την άλλη πλευρά, ο Έκο έχει επισημάνει τη σημασία της εικόνας και της επικοινωνιακής διαχείρισης κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών, όπου οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να εμφανιστούν ως σωτήρες, έστω και αν η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική.

Στην περίπτωση των πυρκαγιών στην Αττική, βλέπουμε την απόλυτη εφαρμογή αυτών των θεωριών. Η κυβέρνηση φαίνεται να προτιμά να αφήσει τις φλόγες να σβήσουν από μόνες τους, πριν εμφανιστεί για να μοιράσει «ψίχουλα» και να δώσει υποσχέσεις για μελλοντική βοήθεια στους πληγέντες. Αυτή η τακτική, που στηρίζεται στην επικοινωνιακή διαχείριση και όχι στην ουσιαστική δράση, δείχνει πόσο εύθραυστο είναι το σύστημα πολιτικής προστασίας στη χώρα και πόσο εξαρτημένη είναι η κοινή γνώμη από τη διαμόρφωση της εικόνας μέσω των ΜΜΕ.

Από την άλλη πλευρά, και η αντιπολίτευση φαίνεται να ακολουθεί μια προσέγγιση που δεν πείθει ότι υπάρχει μια εναλλακτική και αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτής της συνεχούς περιβαλλοντικής καταστροφής. Περιορίζεται κυρίως σε δηλώσεις που κατακρίνουν τις ευθύνες της κυβέρνησης και υποδεικνύουν τις ελλείψεις της κατά τη διάρκεια της κρίσης. Ωστόσο, πέρα από αυτές τις κριτικές, δεν έχει παρουσιάσει μια σαφή και ρεαλιστική πρόταση που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μιας τόσο σοβαρής κατάστασης. Η έλλειψη ενός διαφορετικού, συγκεκριμένου πλάνου αφήνει το κοινό να αναρωτιέται αν η πολιτική τάξη συνολικά είναι ικανή να διαχειριστεί αποτελεσματικά τέτοιες κρίσεις.

Η αδυναμία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κρίση, συνδυασμένη με τη συνεργασία των συστημικών ΜΜΕ και την αδυναμία της αντιπολίτευσης να προσφέρει μια αξιόπιστη εναλλακτική, δημιουργεί μια επικίνδυνη συνθήκη που οδηγεί σε αποπροσανατολισμό και κοινωνική αδράνεια. Αυτή η στιγμή απαιτεί άμεση και ουσιαστική δράση, και όχι επικοινωνιακές τακτικές που στοχεύουν μόνο στη διατήρηση της εξουσίας.